Μία σύντομη ανασκόπηση σχετικά με το τι συνεπάγεται το κάπνισμα, πώς ο καπνός επηρεάζει τον εγκέφαλο μας καθώς και τις επιβλαβείς επιπτώσεις και τους κινδύνους που ενδέχεται να φέρει το κάπνισμα στον εγκέφαλό μας.
Το άναμμα και το κάπνισμα ενός τσιγάρου είναι ενέργειες που εκατομμύρια άνθρωποι πραγματοποιούν τακτικά σε καθημερινή βάση, παρόλο που γνωρίζουν ότι το κάπνισμα και η κατανάλωση καπνού είναι αρκετά επιβλαβείς για τη ζωή μας.
Σήμερα, οι περισσότεροι άνθρωποι γνωρίζουν τη σχέση που έχει το κάπνισμα με τον καρκίνο του πνεύμονα, τα αναπνευστικά προβλήματα, τη γήρανση των ιστών μας καθώς και τη μείωση του προσδόκιμου ζωής. Ωστόσο, υπάρχουν κι άλλα όργανα που επηρεάζονται από το κάπνισμα και συνήθως δεν λαμβάνονται υπόψη παρόλο που είναι αρκετά σημαντικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι επιπτώσεις που έχει ο καπνός στον εγκέφαλο μας.
Στο παρόν άρθρο θα κάνουμε μια σύντομη ανασκόπηση σχετικά με το τι συνεπάγεται το κάπνισμα, πώς ο καπνός επηρεάζει τον εγκέφαλο μας καθώς και τις επιπτώσεις και τους κινδύνους που ενδέχεται να φέρει το κάπνισμα σ’ αυτό το βασικό όργανο.
Καπνός και νικοτίνη
Ο καπνός αποτελεί ένα προϊόν που παράγεται από το φυτό καπνού (Nicotiana tabacum) και συγκεκριμένα από τα φύλλα και το στέλεχος του. Αυτά, αφού τεμαχιστούν ή κοπούν, παρασκευάζονται σε διάφορες μορφές, μερικές από τις οποίες αναμιγνύονται με άλλες ουσίες για να σχηματίσουν τσιγάρα, καπνό για στρίψιμο ή για χρήση σε πίπα. Γενικότερα, καταναλώνουμε καπνό όταν τον εισπνέουμε κατά το κάπνισμα.
Το κύριο ενεργό συστατικό του καπνού, που του προσφέρει τις ψυχοδραστικές του ιδιότητες, είναι η νικοτίνη. Αυτή η ουσία έχει ενεργοποιητικές και διεγερτικές επιδράσεις στον οργανισμό, καθώς ενώνεται με τους νικοτινικούς υποδοχείς ακετυλοχολίνης στο σώμα μας. Παρόλα αυτά, με τη χρόνια κατανάλωση και την σταδιακή συνήθεια σ’ αυτήν την ουσία, οι επιδράσεις γίνονται όλο και λιγότερο ενεργοποιητικές και τείνουν να θεωρούνται ως καταθλιπτικές ή ακόμη και χαλαρωτικές.
Ωστόσο, καθώς ο οργανισμός μας συνηθίζει στη νικοτίνη, καταλήγουμε να εξαρτόμαστε από την απόκτησή της με εξωτερικά μέσα, με τέτοιο τρόπο που σιγά σιγά χρειάζονται μεγαλύτερες ποσότητες για να επιτευχθούν οι ίδιες επιδράσεις. Με την πάροδο του χρόνου το κάπνισμα γίνεται αναγκαιότητα κι έτσι αυτό ή, αλλιώς, η εξάρτηση από τη νικοτίνη ή, αλλιώς, ο καπνός εδραιώνεται.
Η χρήση καπνού και η εισπνοή του κατά την καύση του συνεπάγονται, επίσης, την προσθήκη κι άλλων συστατικών στο σώμα, όπως μονοξείδιο του άνθρακα, καρκινογόνες ουσίες, ελεύθερες ρίζες και οξειδωτικά όπως η ρίζα υδροξυλίου, καρκινογόνα αέρια όπως η φορμαλδεΰδη ή το οξείδιο του αζώτου, και μέταλλα όπως το κάδμιο ή το βηρύλλιο (ή ακόμα και το αρσενικό).
Επιπλέον, η κατανάλωση καπνού έχει βλαβερές επιδράσεις σε πολλά μέρη του σώματός μας, ανεξάρτητα από τη μορφή του: η εισπνοή καπνού προκαλεί ερεθισμούς και συνδέεται στενά με διάφορα αναπνευστικά προβλήματα (πρόκειται για ένα από τα συνηθέστερα αίτια χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας, εμφυσήματος και άλλων αναπνευστικών προβλημάτων) καθώς και την εμφάνιση όγκων στην αναπνευστική ή εντερική και στοματοφαρυγγική οδό.
Επίσης, ο καπνός επηρεάζει την καρδιά και το αγγειακό σύστημα προκαλώντας αγγειοσυστολή και διευκολύνοντας την εμφάνιση σοβαρών προβλημάτων στο συγκεκριμένο σύστημα. Μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στο συκώτι και στο πάγκρεας, να προκαλέσει βλάβες στα μάτια και στο δέρμα, και να αλλάξει τον μεταβολισμό και το γαστρεντερικό σύστημα. Ακόμα, η σωματική ικανότητα μπορεί να μειωθεί λόγω της ελλιπής οξυγόνωσης.
Πώς επιδρά το κάπνισμα στον εγκέφαλο μας;
Κατά την εισπνοή, το μεγαλύτερο μέρος της νικοτίνης απορροφάται μέσω των πνευμόνων του καπνιστή (και σε πολύ μικρότερες ποσότητες μέσω των βλεννογόνων και της γλώσσας), και αφού γίνει η επεξεργασία της μέσω των πνευμονικών κυψελίδων και μεταφερθεί στο αίμα σε περίπου οκτώ δευτερόλεπτα, φτάνει στον εγκέφαλο μας έχοντας διέλθει από τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό.
Εκεί, προσδένεται στους υποδοχείς της ακετυλοχολίνης που ονομάζονται νικοτινικοί, στους οποίους επιτρέπει το άνοιγμα των διαύλων ασβεστίου αλλά εμποδίζει την είσοδο της ακετυλοχολίνης που υπάρχει ήδη στον εγκέφαλο. Αυτό αναγκάζει το σώμα μας να προσπαθήσει να δημιουργήσει υψηλότερα επίπεδα ακετυλοχολίνης, η οποία προκαλεί επίσης την ντοπαμινεργική δραστηριότητα στο σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου. Η νικοτίνη επηρεάζει διάφορα σημεία του εγκεφάλου, αλλά μερικά από τα πιο σημαντικά είναι το μεταιχμιακό σύστημα και τα βασικά γάγγλια, καθώς και η μεσοφλοιώδης και η μεσομεταιχμιακή οδός.
Το μεταιχμιακό σύστημα κάνει τη χρήση καπνού ολοένα και πιο ελκυστική και προάγει τον εθισμό. Η ντοπαμίνη σε αυτή την περιοχή αυξάνεται καθώς άλλα συστατικά του καπνού εμποδίζουν τη δράση της μονοαμινοξυδάσης (ΜΑΟ) που τη μειώνει. Επηρεάζει, επίσης, τον υπομέλανα τόπο του εγκεφάλου, διεγείροντας τον και προκαλώντας την αύξηση των επιπέδων ενέργειας ενώ συντελεί στη δημιουργία αισθημάτων ηρεμίας σε στρεσογόνες καταστάσεις.
Επιπλέον, προκαλείται μια σταδιακή απευαισθητοποίηση των υποδοχέων νικοτίνης σε αυτή την ουσία μέσω της θετικής ρύθμισης, στην οποία το σώμα μας αντιδρά με τον σχηματισμό μεγαλύτερης ποσότητας υποδοχέων όπου μπορεί να συμβεί η ένωση μεταξύ νικοτίνης και υποδοχέα. Έτσι, δημιουργείται μια ανοχή στην ουσία που προκαλεί την ανάγκη όλο και περισσότερης νικοτίνης για να παραχθούν τα ίδια αποτελέσματα. Αυτή η ανοχή εξηγεί εν μέρει γιατί οι χρόνιοι καπνιστές αισθάνονται πιο χαλαροί όταν καπνίζουν παρά όταν δραστηριοποιούνται: στην πραγματικότητα αυτοί ανακουφίζουν το άγχος της στέρησης.
Ταυτόχρονα, επηρεάζει τον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης με τρόπο που αυξάνει την έκκριση της φλοιοεπινεφριδιοτρόπου ορμόνης (ACTH), η οποία με τη σειρά της συμβάλλει στη διέγερση των επινεφριδίων και προκαλεί τη σύνθεση και την απελευθέρωση επινεφρίνης (ή αλλιώς αδρεναλίνης). Αυτή η ορμόνη δημιουργεί αγγειοσυστολή και αυξάνει την καρδιακή πίεση και συχνότητα και με τη σειρά της ανατροφοδοτεί την ενεργοποίηση του σώματος. Επίσης, εμποδίζει τη σύνθεση των παγκρεατικών ενζύμων.
Διαβάστε σχετικά: Το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης κατάθλιψης και σχιζοφρένειας
Επιπτώσεις του καπνού στον εγκέφαλο
Εκτός από το πώς ο καπνός επιδρά στον εγκέφαλο μας, είναι επίσης σημαντικό να γνωρίζουμε και μερικές από τις επιπτώσεις του.
Στην αρχή, η κατανάλωση μικρών δόσεων μπορεί να μετριάσει τα συμπτώματα κατάθλιψης και να τονώσει τη διάθεση.
Η ενεργοποίηση του υπομέλανα τόπου μπορεί επίσης να μας κάνει πιο δραστήριους και ενδεχομένως να οδηγήσει σε αύξηση των επιπέδων εγρήγορσης, της ικανότητας συγκέντρωσης και της αίσθησης ότι μπορούμε να ανταπεξέλθουμε. Όμως, μπορεί και να προκαλέσει ζάλη και αναπνευστικά προβλήματα.
Ωστόσο, καθώς η κατανάλωση γίνεται πιο συχνή, οι συνέπειες γίνονται όλο και χειρότερες. Πρώτον, η αυξανόμενη ανοχή στη νικοτίνη οδηγεί στην εμφάνιση εξάρτησης από την ουσία, αρχικά σωματικής και αργότερα ψυχικής. Ως εκ τούτου, η έλλειψη καπνού προκαλεί αποχή, συνήθως με τη μορφή δυσφορίας και άγχους. Παρατηρούνται, ακόμα, αυξημένη όρεξη, απάθεια, πονοκέφαλοι και προβλήματα ύπνου. Κατά την αποχή από τον καπνό ενδέχεται να εμφανιστούν και προβλήματα συγκέντρωσης. Επίσης, μεταβάλλει την ικανότητα της οσφρητικής και γευστικής αντίληψης, βλάπτοντας αυτές τις αισθήσεις.
Οι επιπτώσεις της νικοτίνης στον νεοφλοιό έχουν παρατηρηθεί, ειδικά μακροπρόθεσμα, ως προβληματικές και αρνητικές. Ποικίλες μελέτες υποδεικνύουν ότι το κάπνισμα εξασθενεί και φθείρει τα νευρικά κύτταρα σε αυτό το τμήμα του εγκεφάλου καθώς επίσης προκαλεί τη μείωση του πάχους τους λόγω της αυξημένης σύνθλιψης των νευρικών ινών. Αυτό μπορεί να συνδέεται και με μια μεγαλύτερη πιθανότητα γνωστικής εξασθένησης, ακόμα και άνοιας. Ακόμα, έχει παρατηρηθεί ότι ο σχηματισμός νέων νευρώνων μειώνεται.
Σε περίπτωση εγκυμοσύνης, παρατηρείται ότι το κάπνισμα μπορεί να προκαλέσει πρόωρο τοκετό και χαμηλό σωματικό βάρος, καθώς και καθυστερήσεις στη φυσική και γνωστική ανάπτυξη του παιδιού.
Επηρεάζονται, επίσης, σε μεγάλο βαθμό οι αγγειοσυσταλτικές ικανότητες της νικοτίνης, οι οποίες μπορούν να διευκολύνουν την εμφάνιση εγκεφαλικού επεισοδίου. Ωστόσο, η νικοτίνη (όχι το κάπνισμα) φαίνεται να έχει θετικά αποτελέσματα στην πρόληψη της νόσου του Πάρκινσον, αν και αυτό είναι ακόμα υπό μελέτη.
Επιπλέον, εάν λάβουμε υπόψη τις πιθανές επιπτώσεις από την παρουσία του μονοξειδίου του άνθρακα (συχνή στην καύση του καπνού), παρακωλύεται η οξυγόνωση του εγκεφάλου και μπορεί να προκληθεί απομυελίνωση του νευρικού συστήματος (απώλεια μυελίνης, που οδηγεί σε απώλεια ταχύτητας στη μετάδοση πληροφοριών μεταξύ των νευρώνων).
Αν και στην αρχή ο καπνός προκαλεί διέγερση, μακροπρόθεσμα μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα όπως η κατάθλιψη. Σε λιγότερο βιολογικό και περισσότερο ψυχολογικό επίπεδο, εάν καταβάλουμε ανεπιτυχείς προσπάθειες για να σταματήσουμε το κάπνισμα, μπορεί να αισθανθούμε αβοήθητοι ή ανίκανοι, ή ακόμη και να καταφύγουμε σε άλλες πιο βλαβερές ουσίες.
Απόδοση: Μάγια Μπούντζα, μεταφράστρια
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
