Ποια είναι η ψυχολογία των νέων που οδηγούν σήμερα; Πώς σχετίζονται τα στοιχεία της προσωπικότητας με την οδήγηση;
Τα τροχαία ατυχήματα αποτελούν ένα μείζον κοινωνικό πρόβλημα το οποίο κάθε χρόνο, στην Ελλάδα, αποτελεί αιτία θανάτου εκατοντάδων κυρίως νέων συνανθρώπων με αποτέλεσμα να χάνονται νεαρά άτομα παραγωγικής ηλικίας από τον κοινωνικό ιστό της χώρας. Στη σύγχρονη εποχή το αυτοκίνητο αποτελεί τεχνικό και πολιτιστικό είδος προς τον άνθρωπο, υπολογίζοντας πως συνολικά η ανθρωπότητα έχει στην κατοχή της περί τα 1.3 δισεκατομμύρια οχήματα (Statista, 1016).
To αυτοκίνητο λοιπόν έχει συσχετισθεί με την πολυτέλεια, τα συναισθήματα, την εξουσία την κοινωνικότητα και το φύλο. Η κουλτούρα της οδήγησης αφορά ένα μείζον πρόβλημα καθώς τα τροχαία ατυχήματα αφορούν μια από τις κυριότερες αιτίες θανάτου στην Ελλάδα και όχι μόνο. Ενδεικτικά το 2021 τα τροχαία ατυχήματα αυξήθηκαν κατά 7,1 % σε σύγκριση με το 2021 με συνολικά 635 νεκρούς. (ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2022). Η χρήση κινητού τηλεφώνου, το νεαρό της ηλικίας, η χρήση ουσιών και η υπερεκτίμηση των ικανοτήτων αφορά λόγους που οδηγούν σε τροχαία ατυχήματα.
Γενικά οι νέοι σύμφωνα με έρευνες (Παναγιωτοπούλου, 2019) οδηγούν πιο επικίνδυνα, αναπτύσσοντας μεγαλύτερες ταχύτητες από ότι άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, παρουσιάζοντας μια πιο ριψοκίνδυνη οδική συμπεριφορά. Επίσης οι νέοι οδηγούν πιο επιθετικά με μικρότερη απόσταση από το προπορευόμενο όχημα.
Όσον αφορά την συναισθηματική κατάσταση των οδηγών, ο θυμός, ο οποίος είναι γνωστός και ως «road rage» είναι το κυριότερο συναίσθημα που επικρατεί ως συναισθηματικό πρότυπο. Ο θυμός περιλαμβάνει την εκδήλωση συναισθημάτων με άσεμνες χειρονομίες, φωνές, απειλές και υπερβολική χρήση κόρνας καθώς και επικίνδυνη και απειλητική προς άλλο όχημα οδήγηση, επίσης μπορεί να αποτελέσει παράγοντα δυσχέρανσης ενός συμβάντος καθώς είναι ικανό να οδηγήσει τα εμπλεκόμενα μέλη σε βίαιες πράξεις (Hohn, 2006).
Ο θυμός είναι μια συναισθηματική κατάσταση η οποία δεν συνδέεται άμεσα με οδικούς παράγοντες. Είναι μια πολυπαραγοντική κατάσταση η οποία περιλαμβάνει το έντονο στρες από την καθημερινότητα αλλά και την έντονη συναισθηματική πίεση από άλλους τομείς της ζωής του οδηγού.
Επίσης η προσωπικότητα και ο χαρακτήρας του οδηγού σχετίζονται άμεσα με τον τρόπο οδήγησης και αντιμετώπισης του άγχους και του στρες που προκαλείται από τις κυκλοφορικές συνθήκες (Γαβαλάς, 2018). Σε σχέση με τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, άτομα με χαμηλά επίπεδα τερπνότητας (agreeableness) παρουσιάζουν έντονα επίπεδα εχθρικότητας, είναι οξύθυμα και αγενή.
Άλλα γνωστικά πρότυπα που υποδηλώνουν την κουλτούρα της οδήγησης των νέων είναι η αλαζονικότητα, η έλλειψη συναισθηματικής νοημοσύνης και το υπανάπτυκτο επίπεδο ηθικής, με άλλα λόγια ο εγωκεντρισμός των νέων. Η επιθετική οδήγηση ωστόσο μπορεί να είναι έμφυτη ή πρόσκαιρη, ανάλογα δηλαδή με τη διάθεση της ημέρας. Σε αυτή την αλλαγή μπορεί να συμβάλουν άλλοι παράγοντες όπως για παράδειγμα η χρήση ουσιών όπως το αλκοόλ ή η χρήση άλλων ψυχοδραστικών ουσιών (Miles & Johnson 2003).
Μεταξύ των νέων η κάνναβη θεωρείται η πιο συχνή σε χρήση ναρκωτική ουσία. Μάλιστα η χρήση νόμιμων ουσιών όπως ο καπνός και το αλκοόλ προηγείται της χρήσης κάνναβης μεταξύ των νέων ηλικίας 16 έως 19 με επακόλουθο τη χρήση άλλων ψυχοδραστικών στην ενήλικη ζωή, όπως για παράδειγμα η κοκαΐνη (ΚΕΘΕΑ, 2020).
Όσο αφορά τις διαταραχές προσωπικότητας παρατηρείται συννοσηρότητα με άλλες ψυχιατρικές διαταραχές με συνυπάρχοντα παράγοντα τη χρήση ουσιών (Τίνας, 2024). Άλλες έρευνες με συνολικά 168 ερωτηθέντες, δείχνουν πως το 73% των νέων ηλικίας 14-30 ετών κάνει χρήση ψυχοδραστικών ουσιών κατά την νυχτερινή του διασκέδαση, έναντι 43,2% που δεν καταναλώνει αλκοόλ η άλλες ουσίες (Σιάμου, Σπυροπούλου & Κοκκέβη, 2008). Αυτό δεν αποκλείει την υπόθεση πως ένα ανάλογο ποσοστό θα οδηγεί μετά την έξοδο υπό την επήρεια ουσιών.
Σε σχέση με την παραβατική οδική συμπεριφορά έρευνα που διεξήχθη σε φοιτητές ΤΕΙ (Ν=400) έδειξε πως οι νέοι και δη οι άνδρες ( 93.5%) παρουσιάζουν εντονότερη παραβατική οδική συμπεριφορά, έναντι των γυναικών οδηγών (6.7%) (Ζωγραφάκης- Σφακιανάκης, Βρούζου, Μπλεμένου, κ.ά., 2012). Συμπερασματικά οι μέχρι τώρα έρευνες υποδεικνύουν πως οι νέοι και ειδικώς οι άνδρες οδηγοί εμφανίζουν μια πιο επικίνδυνη οδική κουλτούρα. Επιπρόσθετα η ερευνητική διαδικασία θα μπορούσε να συνδράμει σε πιο αποτελεσματικές μεθόδους ευαισθητοποίησης του κοινού ή ακόμα και σε πιο αυστηρούς ελέγχους με γνώμονα την οδική ασφάλεια.
Όσον αφορά τη χρήση ουσιών, θα ήταν χρήσιμο να προσδιοριστούν με σαφήνεια οι παράγοντες που οδηγούν στην χρήση ή και στα αίτια που λειτουργούν ως πρόδρομοι στην χρήση, με σκοπό την λήψη μέτρων αν όχι στην αντιμετώπιση του προβλήματος.
