Οπλισμένος με γνώση της αισθητηριακής ολοκλήρωσης και την φυσιολογική επεξεργασία πληροφοριών σχετικά με την προσαρμογή, ο Μουσικοθεραπευτής είναι σε θέση να οργανώσει στόχους και στρατηγικές θεραπείας που αφυπνίζουν τις αισθητηριακές μας λειτουργίες.
Υπάρχουν κάποια σημαντικά εργαλεία στο κόσμο της μουσικής τα οποία είναι αποτελεσματικά ως προς την ικανότητά τους να επιδρούν με ωφέλιμο τρόπο σε θέματα αισθητηριακής ολοκλήρωσης. Ο ρυθμός, η μελωδία, η αρμονία, η δυναμική, η ποιότητα ήχου (timbre) και η φόρμα είναι τα βασικά στοιχεία της μουσικής που αφυπνίζουν αισθητηριακές λειτουργίες και ασκούν σημαντική επίδραση τόσο στο φάσμα του Αυτισμού όσο και σε άλλες λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού.
Ρυθμός
Ο ρυθμός θεωρείται ένα από τα πρώτα χαρακτηριστικά που ο άνθρωπος υποσυνείδητα εντόπισε όταν ήρθε σε επαφή με την μουσική. Το σύμπαν κρύβει μέσα του τους δικούς του παλμικούς ρυθμούς. Η τροχιά των πλανητών, η ήχο-κίνηση των άστρων, η σταθερότητα του ήλιου και της σελήνης υπακούν στους δικούς τους ρυθμούς με συνέπεια στο έργο τους κατά τους αιώνες.
Ο ρυθμός υπάρχει παντού. Ακόμη και ο πρώτος καρδιακός παλμός ενός εμβρύου θα αποτελέσει το έναυσμα ενός νέου ξεκινήματος, μιας νέας ρυθμικής διαδρομής. Κάθε ζωντανός οργανισμός θα πορευτεί από τον κιρκάδιο ρυθμό του και θα διαδραματίσει την δική του φυσιολογική πορεία.
Άραγε, πόσο ατελής θα ήταν ο πλανήτης χωρίς την ύπαρξη του και πόσο αλλόκοτα θα έμοιαζαν τα πάντα γύρω μας;
Ο ρυθμός αποτελεί ένα αναπόσπαστό κομμάτι τόσο για την ομαλή κίνηση του πλανήτη όσο και για τον ανθρώπινο οργανισμό.
Οι μουσικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν ισχυρά ρυθμικά στοιχεία μπορούν να επηρεάσουν θετικά την αισθητηριακή οργάνωση και διάφορες γνωστικές λειτουργίες του εγκεφάλου. Δεν είναι τυχαίο το ότι η αργή μουσική επιβραδύνει και χαλαρώνει το σύστημα (απελευθερώνονται ανασταλτικοί νευροδιαβιβαστές) ενώ η ζωντανή, τζαζ μουσική ζωντανεύει συμπεριφορές (διεγερτικοί νευροδιαβιβαστές).
Το τύμπανο είναι ένα από τα παλαιότερα όργανα και βρίσκεται σε κάθε πολιτισμό του κόσμου. Ο ρυθμός αποτελεί ένα σημαντικό και βοηθητικό παράγοντα στην πρόκληση νέων συμπεριφορών και στην βελτίωση σωματικών δεξιοτήτων.
Διαβάστε σχετικά: Τέχνη στην Ψυχοθεραπεία
Ποια είναι τα τρία βασικά χαρακτηριστικά του ρυθμού που μπορούν να αλληλοεπιδράσουν με την ανθρώπινη φυσιολογία και να συνεισφέρουν στην χρησιμότητα του ρυθμού;
Παλμός
Το πρώτο σημαντικό ρυθμικό χαρακτηριστικό είναι ο παλμός. Είναι το τμήμα του ρυθμού που βασίζεται και ενοποιεί όλα αυτά που αναπτύσσονται μέσα σε μια σύνθεση. Η ταχύτητα (tempo) του παλμού εξαρτάται από την πρόθεση του συνθέτη και / ή τη φύση μιας δραστηριότητας. Η ταχύτητα ενός παλμού, είναι ύψιστης σημασίας για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων κινητικών αναγκών και γλωσσικών διαταραχών.
Ρυθμικά Μοτίβα
Όταν οι συλλαβές κατανέμονται σε ρυθμικά μοτίβα, οι λέξεις γίνονται πιο απλές στην ακρόαση, την επανάληψη και τη μνήμη. Όταν ο παλμός της ομιλίας είναι πολύπλοκος ή γρήγορος είναι πιο δύσκολο για τον εγκέφαλο να τα αποθηκεύσει. Το μοτίβο στολίζει, πειράζει, οδηγεί και προκαλεί την αναμονή του επόμενου ρυθμού. Το ρυθμικό μοτίβο είναι ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία που συμβάλλει αποτελεσματικά στην εκμάθηση της προφορικής γλώσσας.
Επανάληψη (Επιμονή)
Επανάληψη και Επιμονή. Τι πιο σημαντικό από το να επιμένεις ξανά και ξανά για επιθυμητά αποτελέσματα; Η πιο αποτελεσματική πτυχή του ρυθμικού παλμού και του μοτίβου είναι η σταθερότητα και η επαναλαμβανόμενη φύση του. Χτυπώντας το πόδι ή τα δάχτυλα ο εγκέφαλος παρακολουθεί την επαναλαμβανόμενη φύση του παλμού που αλληλοεπιδρά με το ρυθμικό μοτίβο. Εάν μια απλή λεκτική φράση επαναλαμβάνεται σε π.χ. ρυθμικό χειροκρότημα ο εγκέφαλος θα διατηρήσει την προσοχή και το ενδιαφέρον του.
Μελωδία
Η μελωδία αποτελεί το δεύτερο χαρακτηριστικό που αφυπνίζει αισθητηριακές λειτουργίες και επιδρά στον συναισθηματικό κόσμο του ατόμου. «Η μελωδία αποτελεί την άμεση ενστικτώδης επικοινωνία μιας ανθρώπινης συναισθηματικής κατάστασης η επίδραση της οποίας είναι άμεσα αναγνωρίσιμη χωρίς ανάγκη γνωστικής επεξεργασίας»(Berger, Dorita S; 2002. Music Therapy, Integration and the Autistic child).
Πριν ένα βρέφος κατανοήσει νοητικά τις λέξεις «ΜΗ!» ή "ΟΧΙ!", γίνεται αμέσως κατανοητή η ένταση και η αρνητική τους έννοια. H μελωδία μπορεί είτε να ηρεμήσει λειτουργίες του οργανισμού είτε να τις διεγείρει. Ανεξάρτητα όμως από την ανταπόκριση, είναι γεγονός ότι ο εγκέφαλος θα παραμείνει σε κατάσταση προσοχής στη μελωδική ροή εν αναμονή των επικείμενων τόνων. Δεν είναι τυχαίο που τα νεογέννητα αντιμετωπίζουν αμέσως τα νανουρίσματα ή αισθάνονται ασφάλεια από την γονική φωνή λόγω της μελωδικής ροής του.
Aκόμη, πολλά άτομα στο αυτιστικό φάσμα στερούνται ομιλίας. Η μελωδία παίζει σημαντικό ρόλο στην επίτευξη συναισθηματικής έκφρασης και η χρήση της είναι μια δυναμική παρέμβαση μουσικοθεραπείας.
Αρμονία
Το στοιχείο της αρμονίας χρησιμοποιείται προσεκτικά σε παρεμβάσεις μουσικοθεραπείας. Χρησιμοποιώντας την αποτελεσματικά, η αρμονία έχει την ικανότητα να διεγείρει την ακουστική αντίληψη και μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ασκήσεις που στοχεύουν στην ενίσχυση της ακουστικής εστίασης και των ικανοτήτων της εικόνας. Η αρμονία βασίζεται σε ένα καλά συγκροτημένο σύστημα που χτίζει, την αρχή, την μέση και το τέλος της μελωδίας με ένα ακουστικά «φανερό» τρόπο.
Οι αρμονικοί σχηματισμοί μπορούν επίσης να προκαλέσουν αλλαγές στη διάθεση και αφηρημένες εικόνες.
Ποιότητα ήχου (Τimbre)
Η ποιότητα ήχου (timbre) διακρίνει, αναγνωρίζει, ερμηνεύει και κωδικοποιεί το ακουστικό σύστημα. Είναι ένας διαρκής παράγοντας στη μουσική και στη ζωή. Είναι καθοριστική η ποιότητα και υφή ενός ήχου. Η ποιότητα του είναι που διαφοροποιεί ένα τρυπάνι από μια κιθάρα, ένα φλάουτο από μια τρομπέτα, μια αντρική από μια γυναικεία φωνή.
Οι συνθέτες και οι ενορχηστρωτές χρησιμοποιούν την ποιότητα του ήχου (timbre) για να προκαλέσουν συγκεκριμένες συναισθηματικές αντιδράσεις από τη μουσική. Οι «ρομαντικές χορδές» ή «ουράνια άρπα» χρησιμοποιούνται συχνά για να γοητεύσουν έναν ακροατή σε ηρεμία.
Διαβάστε σχετικά: Η φωνητική ψυχοθεραπεία και τα οφέλη της
Δυναμικές
Η αισθητηριακή διέγερση μέσω της διακύμανσης της έντασης (δυνατά, απαλά κ.λπ.) συνδέεται με το επίπεδο των συναισθηματικών καταστάσεων. Η δυναμική παίζει βασικό ρόλο στη συναισθηματική αυτό-έκφραση και στην αναγνώριση των καταστάσεων συναισθήματος.
Υπάρχουν απεριόριστες δυνατότητες για χρήση δυναμικής μουσικής σε θεραπευτικές παρεμβάσεις. Η απαλή μουσική ηρεμεί το μυαλό και το σώμα. Τα crescendos (σταδιακές αυξήσεις του ήχου) και decrescendos (σταδιακές μειώσεις) επιφέρουν καταστάσεις προσοχής, αλλαγές στη διάθεση, υπερένταση, χαρά, σκέψη, και πολλά ακόμη συναισθήματα.
Η ακουστική αντίληψη της ποσότητας του ήχου διερευνάται μέσω ποικίλων παρεμβάσεων που αφορούν τη μουσική δυναμική. Οι θεραπευτές επινοούν παρεμβάσεις χρησιμοποιώντας τη μουσική δυναμική σύμφωνα με τους ερευνητικούς στόχους αξιολόγησης.
Μορφή
Το έκτο και πιθανώς το βασικότερο στοιχείο της μουσικής ως θεραπεία είναι η μορφή. H μορφή καθορίζει ένα σύστημα αρχής-μεσαίου συμπεράσματος και θέτει ένα άτομο σε προσοχή δημιουργώντας μια κατάσταση «αναμονής» έως ότου ολοκληρωθούν οι πληροφορίες. Η μουσική είναι χρονική και εξελικτική από τη φύση της. Έχει αρχή, μέση, κορύφωση, υποχώρηση και τέλος. Είναι ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας, οργάνωσης και ολοκλήρωσης.
Η μορφή αποτελεί ακόμη έναν σημαντικό παράγοντα που συμβάλλει στην ανάπτυξη της προσοχής και αναμονής. Η αναμονή βοηθά αρχικά ίσως το παιδί να περιμένει μόνο μία ολοκλήρωση. Αυτό θα μπορούσε να αυξηθεί σε δύο επαναλήψεις, στη συνέχεια σε τρεις και περισσότερες, παρατείνοντας την προσοχή και τον χρόνο «αναμονής».
Ακόμη, στοχεύει στην γνωστική διαδικασία σχεδιασμού και οργάνωσης. Συγκεκριμένα, ποια είναι η διαδρομή μιας μελωδίας, πώς μπορεί να καταλήξει, ποια η διάρκεια της, πόσες επαναλήψεις θα ήταν αρκετές και σχετικές σκέψεις βοηθούν το μυαλό να οργανώσει τη μουσική μορφή.
Όταν το σύστημα δεν επεξεργάζεται σωστά πληροφορίες από το περιβάλλον, δεν μπορεί να αποδώσει ικανοποιητικά. Επομένως, η επεξεργασία αισθητηριακών πληροφοριών είναι σημαντική για τη λειτουργική προσαρμογή.
Οπλισμένος με γνώση της αισθητηριακής ολοκλήρωσης και την φυσιολογική επεξεργασία πληροφοριών σχετικά με την προσαρμογή, ο Μουσικοθεραπευτής είναι σε θέση να οργανώσει στόχους και στρατηγικές θεραπείας που αφυπνίζουν τις αισθητηριακές μας λειτουργίες.
Βιβλιογραφία:
- Berger, Dorita S; 2002. Music Therapy, Integration and the Autistic child
- Thaut, Michael H.; 2008. Rhythm, music, and the brain scientific foundations and clinical applications
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
