Από τον Βαν Γκογκ μέχρι τον Άλλαν Πόε, η ανθρώπινη ιστορία είναι γεμάτη με περίφημες περιπτώσεις δημιουργικών ιδιοφυϊών ανθρώπων που μαστίζονται από ψυχική διαταραχή. Πέρα όμως από τα στερεότυπα, είναι οι δημιουργικοί άνθρωποι πραγματικά πιο επιρρεπείς σε προβλήματα ψυχικής υγείας;
Προηγούμενες μελέτες έχουν οδηγήσει σε αντικρουόμενα αποτελέσματα, έτσι ώστε για κάθε μία έρευνα που απεκάλυπτε μια σύνδεση, μία άλλη ερχόταν με το αντίθετο αποτέλεσμα. Σε μία νέα μελέτη στο Psychological Bulletin, μια ομάδα ερευνητών με έδρα την Ολλανδία και επικεφαλή τον Matthijs Baas, μας οδηγεί σε μία περιήγηση των προηγούμενων ερευνών και προτείνει μια εξήγηση για τα ασαφή αποτελέσματα που βασίζεται στον εγκέφαλο.
Η ομάδα του Baas ξεκινήσε με ευρήματα από προηγούμενες μετα-αναλύσεις, μελέτες που συγκεντρώνουν δεδομένα από προηγούμενες έρευνες. Αυτές οι μετα-αναλύσεις δείχνουν ότι τα «θετικά σχιζοτυπικά συμπτώματα», όπως η παρορμητικότητα, οι παραισθήσεις και οι δεισιδαιμονικές πεποιθήσεις, είναι πιο συχνά μεταξύ των δημιουργικών ανθρώπων, αλλά τα «αρνητικά σχιζοτυπικά συμπτώματα», όπως η γνωστική αποδιοργάνωση και οι μορφές ανηδονίας, δηλαδή η μειωμένη ικανότητα απόλαυσης της ευχαρίστησης, είναι στην πραγματικότητα λιγότερο κοινά.
Ο Baas και οι συνεργάτες του ισχυρίζονται ότι αυτό συμβαίνει λόγω της συσχέτισης μεταξύ των θετικών και αρνητικών σχιζοτυπικών συμπτώματων και δύο βασικών κινητήριων συστημάτων του εγκεφάλου μας: το σύστημα προσέγγισης και το σύστημα αποφυγής.
Το σύστημα προσέγγισης είναι φιλικό προς τη δημιουργικότητα, καθώς ο νευροδιαβιβαστής ντοπαμίνης ενθαρρύνει την εξερεύνηση και την αναζήτηση ερεθισμάτων επιβράβευσης. Αυτό συνδέεται με την υψηλή διάθεση, την εξερεύνηση, ακόμη και στις ανασταλτικές δυσκολίες «άσχετης εμπειρίας».
Εν τω μεταξύ, το σύστημα αποφυγής, φορτισμένο με σεροτονίνη, ασχολείται με την απειλή, οδηγεί σε μειωμένη ευελιξία και επικεντρώνεται, παρά ανοίγεται, στην επεξεργασία πληροφοριών, η οποία συνδέει τη χαμηλή διάθεση με τη διαταραχή προσοχής που χαρακτηρίζει την αρνητική σχιζοτυπία.
Έτσι, αυτή η ταξινόμηση των διαφορετικών αποτελεσμάτων έχει νοήμα: τα συμπτώματα του συστήματος προσέγγισης είναι πιο συχνά σε δημιουργικούς ανθρώπους των οποίων τα συστήματα προσέγγισης είναι περισσότερο κυρίαρχα, ενώ τα συμπτώματα που σχετίζονται με την αποφυγή είναι λιγότερο συχνά. Υποστηρίζοντας αυτό, μία άλληπαρόμοια συνθήκη αποφυγής - το άγχος - έχει αποδειχθεί ότι είναι ελαφρώς λιγότερο κοινό μεταξύ των πιο δημιουργικών ανθρώπων.
Η ομάδα του Baas ήθελε να δει αν αυτό το μοτίβο γενικεύεται πέρα από τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας με τη διπολική διαταραχή και τη κατάθλιψη. Συγκέντρωσαν περίπου 2000 επιστημονικές παραπομπές που αναφέρονται στη δημιουργικότητα και τις δύο αυτές συνθήκες και στη συνέχεια τις μείωσαν στις 39 μελέτες για την κατάθλιψη, 28 για τη διπολική διαταραχή, ως επί το πλείστον έργα αξιολογημένα από ομοτίμους, μαζί με ορισμένες διατριβές και αδημοσίευτα έργα. Σημείωση, οι μελέτες αυτές αναφέρονταν σε μη-κλινικές περιπτώσεις –δηλαδή καταθλιπτικές διαθέσεις ή μανιακές τάσεις, παρά επίσημες διαγνώσεις.
Η σχέση μεταξύ διπολικών τάσεων και δημιουργικότητας ήταν σαφής και θετική. Η συσχέτιση αυτή ήταν ισχυρότερη κατά την εξέταση των μελετών αυτοαναφοράς, παρά εκείνων που πραγματικά εξέτασαν τη δημιουργικότητα. Το γεγονός αυτό δείχνει τη σύνδεση μεταξύ της διπολικής διαταραχής και μία αυξημένη αίσθηση δημιουργικότητας.
Η κατάθλιψη παρουσίασε την αναμενόμενη αρνητική σχέση με τη δημιουργικότητα.
Ωστόσο, η συσχέτιση αυτή ήταν πολύ μικρή. Τα προηγούμενα ευρήματα με την αρνητική σχιζοτυπία ήταν επίσης χαμηλά, πράγμα που θα μπορούσε να δείξει ότι το σύστημα αποφυγής είναι μόνο ένα μικρό εμπόδιο στη δημιουργικότητα ή ότι το πλαίσιο είναι πιο περίπλοκο. Υποστηρίζοντας την τελευταία θέση, τα στοιχεία δείχνουν ότι η σχέση αυτή είναι ισχυρότερη σε ορισμένες κοινωνικές ομάδες - μη καλλιτέχνες - και σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα δεδομένα που αναφέρονται σε αυτή τη νέα μελέτη είναι από υγιή άτομα των οποίων τα συμπτώματα δεν ήταν αρκετά σοβαρά ώστε να δικαιολογούν την κλινική διάγνωση. Μπορεί να υπάρχουν διάφοροι παράγοντες μεταξύ των δημιουργικών ανθρώπων που έχουν πιο σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως συνέβη στην περίπτωση του Βαν Γκογκ και του Πόε.
Μια πιθανότητα είναι ότι αν είναι κανείς εξαιρετικά δημιουργικός, μπορεί αυτό να αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την ψυχική υγεία, επειδή οδηγεί τους ανθρώπους απέναντι σε άκαμπτα κοινωνικά όρια. Ένας άλλος παράγοντας μπορεί να είναι ότι οι άτυπες εμπειρίες - όπως ο εγκλεισμός σε ένα ψυχιατρικό ίδρυμα - μπορεί να ενεργοποιήσει διαφορετικούς τρόπους θεώρησης του κόσμου.
Αλλά αυτή η μελέτη δείχνει ότι κάτω από αυτές τις σύνθετες δυναμικές, βρίσκονται βαθιά θεμελιωμένες τάσεις: να ακολουθούμε τις φανταστικές μας πτήσεις ή να παραμένουμε στη γη.
Πηγή: digest.bpg.org.uk
Πηγή έρευνας: Psychological Bulletin
Απόδοση – Επιμέλεια: Ομάδα psychologynow
