Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι μία διαταραχή που εμφανίζεται στο 2,5% του ενήλικου πληθυσμού.
Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή ή ΙΨΔ (Obsessive–compulsive disorder-OCD) περιλαμβάνεται στην ομάδα των αγχωδών διαταραχών και αυτές με τη σειρά τους στην ευρύτερη ομάδα των νευρώσεων. Χαρακτηρίζεται είτε από ιδεοληψίες (obsessions) είτε από ψυχαναγκασμούς (compulsions) είτε και από τα δύο, ψυχοπαθολογικές εκδηλώσεις που συνιστούν πηγή δυσφορίας για το άτομο και απασχολούν σημαντικό μέρος από το χρόνο του και από την επαγγελματική, κοινωνική και την συναισθηματική του ζωή. Οι περισσότεροι πάσχοντες αναγνωρίζουν τον παθολογικό χαρακτήρα αυτών των καταναγκασμών καθώς και ότι είναι ανούσιοι και υπερβολικοί, ωστόσο κρίνεται εξαιρετικά δυσχερές από τους ίδιους να τους σταματήσουν. Η κατάθλιψη εμφανίζεται συχνά είτε πριν την έναρξη των συμπτωμάτων είτε ταυτόχρονα με αυτά.
Τα δυο βασικά χαρακτηριστικά αυτής της διαταραχής είναι οι ιδεοληψίες ή και ψυχαναγκασμοί. Οι ιδεοληψίες αφορούν σε επίμονες και επαναλαμβανόμενες ιδέες παρορμήσεις ή εικόνες που βιώνονται ως παρείσακτες ή και απρόσφορες και δημιουργούν στον πάσχοντα έντονο άγχος ή δυσαρέσκεια. Οι ψυχαναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές που στοχεύουν στην εξαφάνιση ή μείωση του άγχους, παρά στην ευχαρίστηση ή την ικανοποίηση του ατόμου.
Ο απρόσφορος και παρείσακτος χαρακτήρας των ιδεοληψιών αφορά στην αίσθηση του πάσχοντα ότι οι ιδεοληψίες είναι «κάτι ξένο» παρά οικείο, ότι η δηλαδή η σκέψη, η παρόρμηση ή η εικόνα δεν είναι του είδους που αναμένει να έχει. Αναγνωρίζει ωστόσο προέρχεται από τον ίδιο του τον εαυτό. Επιπλέον, νιώθει ότι η ιδεοληψία είναι εκτός του προσωπικού του ελέγχου. Κάποια στιγμή ο πάσχων συνειδητοποιεί ότι οι ιδεοληψίες και οι ψυχαναγκασμοί είναι υπερβολικοί και παράλογοι, αλλά η συνειδητοποίηση αυτή έχει διακυμάνσεις ανάλογα με τη στιγμή και τη συνθήκη.
Οι ιδεοληψίες αφορούν σε επιθυμίες, παρορμήσεις, ιδέες, εικόνες και αμφιβολίες του πάσχοντα. Οι πιο συνηθισμένες σχετίζονται με μόλυνση ή τη μετάδοση κάποιας αρρώστιας (για παράδειγμα, εάν ο πάσχων αγγίξει κάτι σε μέσα μαζικής μεταφοράς ή να δώσει το χέρι σε κάποιον πιστεύει ότι θα κολλήσει κάποια αρρώστια), με επαναλαμβανόμενες αμφιβολίες (αναρωτιέται αν άφησε το φούρνο ανοιχτό, εάν ξεκλείδωσε την πόρτα του σπιτιού), με επιθετικές παρορμήσεις ( φοβάται ότι θα σκοτώσει το παιδί του ή ότι θα αρχίσει να βρίζει στη λειτουργία στην εκκλησία), με εικόνες απαγορευμένου σεξουαλικού περιεχομένου- επαναλαμβανόμενες πορνογραφικές εικόνες- με την ανάγκη του να είναι τα πράγματα σε συγκεκριμένη σειρά- για παράδειγμα ο πάσχων ενοχλείται αν σειρά των ποτηριών στο ντουλάπι είναι συμμετρική- ή με επιθετικές επιθυμίες ( για παράδειγμα το θάνατο του/της συζύγου). Σημειώνεται ότι οι ιδεοληψίες δεν είναι υπερβολικές ανησυχίες για καθημερινά, πραγματικά προβλήματα. Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι η υπερβολική ευαισθησία προς την αηδία (disgust sensitivity) συσχετίζεται με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.
Οι ψυχαναγκασμοί μπορεί να πάρουν πολλές μορφές, όπως πλύσιμο των χεριών, τακτοποίηση αντικειμένων σε σειρά, προσευχή, μέτρηση, σιωπηλή επανάληψη συγκεκριμένων λέξεων κ.λ.π.
Η εκτέλεση ψυχαναγκαστικών πράξεων μπορεί ακόμα να γίνει η βασική ενόχληση του πάσχοντα, για παράδειγμα, μπορεί να ασχολείται με τη στοματική του υγιεινή όλη την ημέρα, με αποτέλεσμα, να δημιουργούνται σοβαρές δυσκολίες στις προσωπικές του σχέσεις και στον επαγγελματικό του χώρο.
Τα άτομα που πάσχουν από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή έχουν και άλλα κοινά χαρακτηριστικά. Συχνά έχουν υποχονδριακές ανησυχίες, έντονη αίσθηση ενοχής και αίσθηση υπευθυνότητας. Υποφέρουν από διαταραχές ύπνου και καταναλώνουν υπερβολικές ποσότητες αλκοόλ καθώς και αγχολυτικών και υπνωτικών φαρμάκων.
Επιδημιολογία
Η διαταραχή εμφανίζεται σε ποσοστό 2,5 % στον γενικό πληθυσμό, με την ίδια συχνότητα στους άνδρες και τις γυναίκες, στους άνδρες όμως εμφανίζεται για πρώτη φορά σε πιο νεαρή ηλικία.
Κλινική εικόνα
Ιδεοληψίες
Οι ιδεοληψίες είναι μια από τις κύριες εκδηλώσεις της διαταραχής. Πρόκειται για ιδέες, αναπαραστάσεις και παρορμήσεις που επιβάλλονται στη σκέψη του ατόμου, παρά το γεγονός ότι αυτό προσπαθεί να τις αποδιώξει από τη συνείδησή του. Οι ιδεοληψίες μπορεί να είναι διαφόρων τύπων :
Φοβικές ιδεοληψίες. Συνήθη θέματα είναι η ακαθαρσία, ο κίνδυνος μόλυνσης, οι ασθένειες, ο θάνατος κ.α.
Ιδεατές ιδεοληψίες. Ο ασθενής οδηγείται σε συνεχείς επαληθεύσεις για να κατευνάσει τους φόβους του, κάτι το οποίο όμως έχει παροδικό μόνο αποτέλεσμα. Για παράδειγμα, ο ασθενής μπορεί να έχει αμφιβολίες για το αν κλείδωσε την πόρτα του, αν έκλεισε την κουζίνα, αν ανταποκρίθηκε επαρκώς στις απαιτήσεις της δουλειάς του κ.α.
Ιδεοληπτικές παρορμήσεις. Πρόκειται για την αίσθηση του ατόμου ότι κινδυνεύει να κάνει πράξεις ή να ξεστομίσει λέξεις ή φράσεις ανήθικες, οι οποίες είναι κυρίως σε αντίθεση με το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται και τη σχέση του με τα άτομα που εμπλέκονται. Για παράδειγμα, να ξεστομίσεις ιερόσυλες λέξεις στη εκκλησία, ή να διαπράξει σεξουαλικές πράξεις απέναντι σε άτομα που του απαγορεύεται κάτι τέτοιο, όπως οι γονείς ή το παιδί του. Συχνά τα άτομα με ΙΨΔ πιστεύουν πως και μόνο η σκέψη μιας ιδεοληψίας μπορεί να την πραγματοποιήσει ταυτόχρονα.
Ψυχαναγκασμοί
Οι ψυχαναγκασμοί αποτελούν άλλο ένα κύριο σύμπτωμα της διαταραχής αυτής. Πρόκειται για επαναληπτικές συμπεριφορές που έχουν τη μορφή εξωτερικών ή εσωτερικών πράξεων που επιβάλλονται από το ίδιο το άτομο. Συχνά παίρνουν τη μορφή τελετουργίας, έτσι ώστε να μειωθεί το άγχος που είχε δημιουργηθεί.
Θεραπείες της συμπεριφοράς
Οι θεραπείες της συμπεριφοράς είναι σχετικά εύκολα εφαρμόσιμες και βραδείας διάρκειας και έχουν καλά αποτελέσματα. Σε αυτή την προσέγγιση, ο ασθενής έρχεται αντιμέτωπος εκούσια και εθελοντικά με το αντικείμενο ή ιδέα που τον φοβίζει, είτε ρεαλιστικά είτε φαντασιωσικά και ταυτόχρονα παροτρύνεται να αποφύγει την τελετουργία με την υποστήριξη και τη δομή που του παρέχει ο θεραπευτής.
Βιβλιογραφία
- Καλαντζή –Αζίζι, Α., & Δέγλερης, Ν. (1992). Θέματα ψυχοθεραπείας της συμπεριφοράς. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
- Καλαντζή – Αζίζι, Α. (2002). Αυτογνωσία και αυτοδιαχείριση: Γνωσιακή- συμπεριφοριστική προσέγγγιση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
- Καλαντζή – Αζίζι, Α. (1995). Θεραπεία της συμπεριφοράς: Νεότερες εξελίξεις στη θεραπεία έρευνα, εκπαίδευση. Στο Ι. Μπουλουγούρης (Επιμ.), Θέματα γνωσιακής και συμπεριφοριστικής θεραπείας (σ. 143- 155). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
- Μπουλουγούρης, Γ. (1994). Φοβίες… και η αντιμετώπιση τους. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
- Μπουλουγούρης, Γ. (Επιμ.) (1995α). Θέματα γνωσιακής και συμπεριφοριστικής ψυχοθεραπείας (Τομ. Β.) Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Το άρθρο έχει πληροφοριακό χαρακτήρα και δεν αποτελεί διαγνωστικό εγχειρίδιο. Μην προσπαθήσετε να αυτο-διαγνωσθείτε. Η διάγνωση ψυχικών διαταραχών γίνεται μόνο από ψυχίατρο. Επισκεφθείτε έναν ψυχολόγο ή ψυχίατρο αν αναγνωρίζετε σε εσάς κάποια από τα παραπάνω συμπτώματα. Διαβάστε τους όρους χρήσης.
