Η αυτονομία στους χρήστες είναι ένα πολύπλοκο και κρίσιμο στάδιο το οποίο πλαισιώνεται από την αποκατάσταση και την επανένταξη των ατόμων στην κοινωνία.
Στο στάδιο της επανένταξης, η αυτονομία είναι το τελικό στάδιο της θεραπείας ενός εξαρτημένου ατόμου. Για να επιτευχθεί η αυτονομία, το άτομο θα πρέπει να έχει μια σχετική αυτογνωσία και να είναι ικανό να αναγνωρίζει και να κατανοεί τις δικές του προσωπικές ανάγκες, τα συναισθήματά του και τους μελλοντικούς του στόχους.
Σκοπός είναι να είναι σε θέση να ενεργεί με ανεξάρτητη σκέψη και να είναι ικανό να καθορίζει τη ζωή του με μια σχετική εσωτερική ελευθερία.
Η αυτονομία στους χρήστες είναι ένα πολύπλοκο και κρίσιμο στάδιο το οποίο πλαισιώνεται από την αποκατάσταση και την επανένταξη των ατόμων στην κοινωνία. Σε αυτό το στάδιο, το άτομο καλείται να αντιμετωπίσει στρεσογόνους παράγοντες, όπου, παλαιότερα, ενδεχομένως να οδηγούσαν το άτομο σε υποτροπή.
Ορισμένοι παράγοντες οι οποίοι δρουν ως προκλήσεις στην επανένταξη των πρώην χρηστών είναι ο στιγματισμός, η απομόνωση και η ελλιπής υποστήριξη. Η αυτονομία βοηθάει το άτομο να επανακτήσει, ή έστω να ενισχύσει την αυτοεκτίμησή του προτρέποντάς το από την επιθυμία για χρήση.
Τα αίτια όμως που οδηγούν ένα άτομο στη χρήση, είναι σίγουρα πολυπαραγοντικά, σύνθετα και πολλές φορές συνδυαστικά. Ως θεραπευτές, υιοθετούμε μια ολιστική προσέγγιση, προσδιορίζοντας την μοναδικότητα του κάθε ατόμου, πέρα από κοινωνικά ή προσωπικά στερεότυπα. Κάθε άτομο είναι μοναδικό, συνεπώς μοναδικοί είναι και οι λόγοι που τον οδήγησαν αρχικά στην μέγγενη των ναρκωτικών.
Ωστόσο σύμφωνα με επιστημονικά τεκμηριωμένα δεδομένα, άτομα τα οποία υποφέρουν από κατάθλιψη, άγχος ή και διαπροσωπικά ελλείμματα, κοινώς, μοναξιά, είναι επιρρεπείς και ευάλωτα στο να κάνουν χρήση μιας ουσίας.
Επίσης σημαντικό ρόλο παίζει και η βιολογική δομή του ατόμου, καθώς το ενδοκανναβινοειδές σύστημα αποτελείται από υποδοχείς οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για τη ρύθμιση της διάθεσης και της ομοιόστασης του οργανισμού, το οποίο σύστημα, με τη χρήση ουσιών, είτε υπολειτουργεί, είτε υφίσταται υπερδιέγερση.
Άλλα αίτια είναι η κοινωνική πίεση και η επιρροή. Η γνωστή θεωρία του Albert Bandura σχετικά με την κοινωνική μάθηση μας λέει πως τα άτομα μαθαίνουν και προβαίνουν σε μια συμπεριφορά όχι μόνο μέσα από το κανάλι της επιβράβευσης και της τιμωρίας, αλλά και μέσω της παρατήρησης.
Συνεπώς, ένας έφηβος ο οποίος θα δοκιμάσει για πρώτη φορά κάνναβη (η πρόδρομος ουσία για άλλα, πιο σκληρά ναρκωτικά, όχι όμως νομοτελειακά), θα το κάνει αρχικά υπό το πρίσμα του «ανήκειν» ή υπό το πλαίσιο της κοινωνικής πίεσης από ομοτίμους.
Δεν είναι τυχαίο άλλωστε, πως η ομαδική ψυχοεκπαιδευτική παρέμβαση στην πρόληψη και την αποκατάσταση εξαρτημένων εφήβων, είναι πιο αποτελεσματική και αυτό διότι οι έφηβοι, αλλά και οι ενήλικες, τείνουν να ταυτίζονται με τις εμπειρίες των υπολοίπων ατόμων στην ομάδα, μέσω κοινών εμπειριών και μέσω της αλληλεπίδρασης που δημιουργείται ως δυναμική της ομάδας.
Άλλοι παράγοντες που οδηγούν ένα άτομο στη χρήση ουσιών, είναι ελλιπής ικανότητα του ατόμου να διαχειρίζεται προβλήματα και αρνητικά συναισθήματα. Αυτό, στα πλαίσια της αυτοίασης, οδηγεί το άτομο στη χρήση με σκοπό να αποσυμφορήσει το όποιο αρνητικό συναίσθημα που ενδεχομένως να βιώνει.
Δεν πρέπει βέβαια να παραλείψουμε το γεγονός πως ίσως να συνυπάρχει και άλλη ψυχική διαταραχή όπως αυτή της διπολικής διαταραχής η οποία δυσκολεύει τον έλεγχο της συμπεριφοράς.
Τέλος, το οικογενειακό περιβάλλον παίζει εξίσου σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη διαταραχής χρήσης ουσιών ή στην διαταραχή ιντερνετικών παιχνιδιών. Οι οικογενειακές συγκρούσεις, η παραμέληση, η έλλειψη υποστήριξης και η κακοποίηση, σε συνδυασμό με περιβάλλοντα υψηλού κινδύνου, όπως για παράδειγμα περιβάλλοντα όπου επικρατεί η φτώχεια και η εγκληματικότητα είναι προβλήματα που αφορούν την οικογένεια, τις σχέσεις με τους σημαντικούς «άλλους» και το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, τα οποία συνδυαστικά, ωθούν ένα άτομο στην προβληματική χρήση μιας ουσίας.
Από άποψη προσωπικότητας, άτομα με εξαρτητική προσωπικότητα δυσκολεύονται να διαχειριστούν καταστάσεις ζωής ή και σχέσεις, χωρίς τη στήριξη άλλων και συχνά καταφεύγουν σε ουσίες λόγω της ανάγκης τους να ανακουφιστούν συναισθηματικά.
Επίσης, άτομα παραβατικά, όπως αυτά με διαταραχή αντικοινωνικής συμπεριφοράς τείνουν να έχουν χαμηλή συναισθηματική ευαισθησία με αποτέλεσμα να οδηγούνται σε ριψοκίνδυνες συμπεριφορές αναζητώντας αίσθηση απόλαυσης και έντασης μέσω της ουσίας.
Γενικά η δομή προσωπικότητας ενός χρήστη ουσιών, χαρακτηρίζεται από χαμηλή αυτοεκτίμηση, δηλαδή παρουσιάζει υπερβολική ευαισθησία στην απόρριψη και έντονη ανάγκη για επιβεβαίωση, συνεπώς, η χρήση μιας ουσίας μπορεί να προσφέρει σε αυτά τα άτομα μια σχετική «ανακούφιση» από τις ψυχολογικές ελλείψεις.
Η ανάλυση της προσωπικότητας του ατόμου μπορεί να δώσει πληροφορίες και να προσδιορίσει τους λόγους για τους οποίους ένα άτομο καταφεύγει στη χρήση ουσιών. Η κατανόηση αυτής της παραμέτρου είναι σημαντικής σημασίας για την πρόληψη και την θεραπεία καθώς οι θεραπευτικές προσεγγίσεις είναι άκρως εξατομικευμένες και λαμβάνοντας υπόψη τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά του ατόμου.
Η καλύτερη μέθοδος αντιμετώπισης των ουσιοεξαρτήσεων είναι πάντα η πρόληψη. Μέσω της εκπαίδευσης και της σωστής ενημέρωσης παρέχεται μια τεκμηριωμένη πληροφόρηση σχετικά με τους κινδύνους και τις συνέπειες της χρήσης.
Επίσης, η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και της αυτονομίας συνδράμουν στην αποφυγή προβληματικών συμπεριφορών και αυτό διότι η ανάπτυξη μιας θετικής αυτοεικόνας του εαυτού ενισχύει την αυτοπεποίθηση του ατόμου και κατά συνέπεια στην αποφυγή χρήσης ουσιών μέσα από πιο σωστές και συνειδητές επιλογές.
Τέλος, η ενίσχυση των οικογενειακών δεσμών και η ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων μέσω αυτών, συντελούν στη δόμηση μιας προσωπικότητας, η οποία θα είναι σε θέση να αντιμετωπίζει προβλήματα και προκλήσεις από την καθημερινότητα, με πιο υγιή τρόπο.
