Η νευροψυχολογία έχει παράσχει αρκετά στοιχεία ώστε να σταματήσουμε να βλέπουμε τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ ως τεμπέλικα ή αγενή.
Τα παιδιά με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) δεν έχουν διαταραχή συμπεριφοράς, ούτε είναι τεμπέλικα ή δεν έχουν τρόπους και όρια. Ο εγκέφαλός τους ωριμάζει με διαφορετικό τρόπο, με διαφορετικά μοτίβα νευρολογικής δραστηριότητας και μια σειρά από νευροχημικές διαφορές. Για το λόγο αυτό, η ΔΕΠ-Υ θεωρείται νευροαναπτυξιακή διαταραχή.
Αυτές οι νευρολογικές ανισορροπίες εκδηλώνονται ως δυσκολίες στην προσοχή, αποδιοργάνωση ή υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα. Ενώ αυτές οι δυσκολίες είναι πιο αισθητές στην παιδική ηλικία, όπου ο επιπολασμός εκτιμάται στο 5%, η ΔΕΠ-Υ μπορεί να επιμείνει και στην ενήλικη ζωή, όπου ο επιπολασμός ανέρχεται στο 2,5% του πληθυσμού. Συνεπώς, η ΔΕΠ-Υ μπορεί να έχει κοινωνικές, ακαδημαϊκές και επαγγελματικές επιπτώσεις καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου.
Αν και υπάρχουν παράγοντες κινδύνου (όπως το κάπνισμα των μητέρων κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή το χαμηλό βάρος γέννησης), δεν έχει αποδειχθεί ότι αυτοί προκαλούν άμεσα τη ΔΕΠ-Υ. Οι γενετικοί παράγοντες παίζουν σημαντικότερο ρόλο, καθώς το 74% των περιπτώσεων είναι κληρονομικοί.
Η διάγνωση πέραν της συμπεριφοράς
Επί του παρόντος, οι διαγνώσεις της ΔΕΠ-Υ γίνονται κυρίως μέσω γνωστικών και συμπεριφορικών παρατηρήσεων. Οι εξετάσεις αυτές καθορίζουν αν ένα παιδί αντιμετωπίζει δυσκολίες σε σχέση με τις αναμενόμενες απαιτήσεις για την ηλικία του.
Ωστόσο, αυτό μπορεί να συμπληρωθεί -ή ίσως και να αντικατασταθεί στο μέλλον- από την υπολογιστική νευροεπιστήμη. Χάρη στην έρευνα σε αυτόν τον κλάδο, αναδύονται εργαλεία που δεν βασίζονται πλέον στη συμπεριφορική παρατήρηση, αλλά αντίθετα μελετούν μοτίβα εγκεφαλικής δραστηριότητας. Με τη χρήση μαθηματικών αλγορίθμων, παρέχουν πληροφορίες σχετικά με το αν η εγκεφαλική δραστηριότητα ενός ατόμου είναι παρόμοια με εκείνη άλλων ατόμων με ΔΕΠΥ.
Οι διαφορές στον εγκέφαλο
Οι καθημερινές μας λειτουργίες – όπως η σκέψη, το συναίσθημα, το περπάτημα κ.ο.κ. – ενεργοποιούνται από νευρώνες που συνδέονται μέσω των συνάψεων και οι συνδέσεις αυτές δημιουργούν ηλεκτρική δραστηριότητα. Γνωρίζουμε ότι ορισμένα εγκεφαλικά κύματα συνδέονται με συγκεκριμένες γνωστικές καταστάσεις.
Στη ΔΕΠΥ, έχουν βρεθεί αποκλίνοντα μοτίβα στα κύματα P3B και N200, τα οποία σχετίζονται με την προσοχή, την αναστολή και τον αυτοέλεγχο. Στη ΔΕΠΥ, το κύμα P3B είναι συνήθως ασθενέστερο ή καθυστερημένο, αντανακλώντας δυσκολίες στην προσοχή και την επεξεργασία πληροφοριών.
Το κύμα N200 εμπλέκεται στην ανίχνευση λαθών, στον έλεγχο των παρορμήσεων και στην εστίαση της προσοχής μας. Στα άτομα με ΔΕΠ-Υ, η μη φυσιολογική λειτουργία του κύματος N200 μπορεί να σχετίζεται με προβλήματα αυτοελέγχου και προσοχής.
Η νευροαπεικόνιση σε μικρότερες περιοχές του εγκεφάλου
Η τεχνολογία της νευροαπεικόνισης παρέχει περαιτέρω στοιχεία για τις νευροαναπτυξιακές διαφορές. Τεχνικές όπως η απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού (MRI) έχουν διαπιστώσει ότι ορισμένες περιοχές μικρότερου μεγέθους, σχετίζονται σε περιπτώσεις ατόμων με ΔΕΠ-Υ. Σε αυτές περιλαμβάνονται:
- Το μεσολόβιο, μια δέσμη νευρικών ινών που συνδέει τα δύο μισά του εγκεφάλου.
- Ο μετωπιαίος λοβός, ο οποίος συνδέεται στενά με τον έλεγχο της προσοχής και των εκτελεστικών λειτουργιών.
- Ο κερκοφόρος πυρήνας, ο οποίος εμπλέκεται στην απελευθέρωση της ντοπαμίνης, μιας ορμόνης που είναι θεμελιώδης για το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, με ισχυρές επιπτώσεις στη μάθηση και τα κίνητρα.
Χαμηλότερος μέγεθος φλοιού έχει επίσης βρεθεί σε περιοχές όπως ο μετωπιαίος, ο κροταφικός, ο βρεγματικός και ο ινιακός φλοιός. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, διάφορες μελέτες έχουν επίσης διαπιστώσει χαμηλότερο μέγεθος στις μετωπιαίες περιοχές, ιδίως στις τροχιομετωπιαίες περιοχές. Οι περιοχές αυτές είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τον αυτοέλεγχο και την αναστολή.
Χημικοί και μεταβολικοί παράγοντες
Ο μειωμένος μεταβολισμός στις βρεγματικές και κροταφικές περιοχές σχετίζεται επίσης με τη διατήρηση της προσοχής.
Επιπλέον, τα άτομα με ΔΕΠΥ παρουσιάζουν μειωμένη ροή αίματος στη λευκή ουσία στις μετωπιαίες περιοχές, οι οποίες είναι απαραίτητες για τις εκτελεστικές λειτουργίες, όπως η προσοχή, ο αυτοέλεγχος και η λήψη αποφάσεων. Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει τις δυσκολίες στη συγκέντρωση και τον έλεγχο των παρορμήσεων που αντιμετωπίζουν οι πάσχοντες από ΔΕΠΥ.
Τέλος, σε χημικό επίπεδο, ορισμένες μελέτες αναφέρουν μείωση της ντοπαμίνης στις ντοπαμινεργικές οδούς στη ΔΕΠ-Υ. Η ντοπαμίνη, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, είναι θεμελιώδης στο σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, πράγμα που σημαίνει ότι επηρεάζει τα κίνητρα, την προσοχή και τη μάθηση.
Τερματισμός του στίγματος: ΔΕΠ-Υ και επαγγελματική επιτυχία
Η νευροεπιστήμη έχει παράσχει αρκετά στοιχεία ώστε να σταματήσουμε να βλέπουμε τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ ως τεμπέλικα ή αγενή. Όπως αποδεικνύεται από τα παραπάνω παραδείγματα, πρόκειται για μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή.
Αυτό είναι θεμελιώδους σημασίας για τον εντοπισμό ψευδώς θετικών αποτελεσμάτων (περιπτώσεις που θεωρούνται ΔΕΠ-Υ αλλά δεν είναι), καθώς μπορεί να βοηθήσει στην επανεξέταση των περιβαλλοντικών συνθηκών και στην παροχή άλλων πιθανών εξηγήσεων, καθώς και στην παροχή βοήθειας στα άτομα με ΔΕΠΥ με τον κατάλληλο τρόπο.
Είναι σημαντικό να παρέχονται εργαλεία που βοηθούν τους πάσχοντες να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες και, κυρίως, να αξιοποιήσουν στο έπακρο τα δυνατά τους σημεία. Όλα αυτά θα πρέπει να γίνονται πάντα σε συντονισμό με τα σχολεία, τις οικογένειες και, εάν είναι απαραίτητο, τους ψυχολόγους και τους ειδικούς θεραπευτές.
Είναι αλήθεια ότι το σχολείο μπορεί να είναι δύσκολο για πολλά παιδιά με ΔΕΠ-Υ, αλλά με τη σωστή υποστήριξη, πολλά από αυτά μπορούν να εξελιχθούν σε επιτυχημένους ενήλικες. Διασημότητες όπως ο Will Smith, ο Jim Carrey και ο Justin Timberlake, καθώς και επιχειρηματίες όπως ο Ingvar Kamprad (Ikea) ή ο Richard Branson (Virgin), αποτελούν παραδείγματα αυτού.
Επομένως, η πραγματική πρόκληση δεν είναι η ίδια η ΔΕΠΥ, αλλά ο τρόπος με τον οποίο η κοινωνία την κατανοεί και την υποστηρίζει.
