Αν το να επιδιώκουμε συνεχώς να ελέγχουμε τους ανθρώπους γύρω μας, μας καθιστά όχι ευχάριστη παρέα και το να ελέγχουμε μανιωδώς τις εξελίξεις των καταστάσεων καταντά δύσφορο και ψυχοφθόρο, ποιο είδος ελέγχου μπορεί τελικά να είναι υγιές και χρήσιμο;
Ο έλεγχος του εαυτού μας, είναι η πιο προφανής απάντηση. Αν και παρεξηγημένη η έννοια του ελέγχου, είναι χρήσιμη και λειτουργική ανάγκη προκειμένου να νιώθουμε ισορροπία και ασφάλεια. Πότε όμως είναι λειτουργικός ο έλεγχος που επιδιώκουμε και πότε όχι; Θα μπορούσαμε να πούμε πως, όταν η προσπάθεια μας να ελέγξουμε καταστάσεις ή ανθρώπους συνοδεύεται από μεγάλο κόπο, αρνητικά συναισθήματα, όπως άγχος και θυμό, και καταλήγει σε εμμονική ενασχόληση, είναι μάλλον δυσλειτουργική.
Αλλά και ο υπερβολικός έλεγχος του ίδιου μας του εαυτού μπορεί να μας φθείρει, καθώς χρειάζεται να αποδεχθούμε την φυσιολογικότητα κάποιων πραγμάτων έστω και αν είναι δυσάρεστα. Για παράδειγμα είναι φυσιολογικό να ακολουθήσει το πένθος μετά από μια σημαντική απώλεια, και η προσπάθεια να το ελέγξουμε υπερβολικά, δηλαδή να μην νιώσουμε τίποτα, δεν είναι λειτουργική διαχείριση.
Έχοντας όμως ή τουλάχιστον επιδιώκοντας να έχουμε έναν λειτουργικό και υγιή εσωτερικό έλεγχο μπορούμε να αποκτήσουμε ψυχική ισορροπία και την αίσθηση αυτή της σταθερότητας που όλοι έχουμε ανάγκη, ειδικά σε περιόδους έντονης ανασφάλειας. Το ερώτημα επομένως στο οποίο θα προσπαθήσω να απαντήσω είναι: Τι μπορούμε να ελέγξουμε πραγματικά στη ζωή μας;
Τις ερμηνείες μας για τα γεγονότα
Οι σκέψεις μας περιγράφουν την πραγματικότητα (Ο Γιώργος δεν μου μιλάει σήμερα…) ή την ερμηνεύουν (…γιατί είναι θυμωμένος μαζί μου). Συχνά μπορεί να γίνονται και τα δυο μαζί. Μια συστηματικά προβληματική ερμηνεία της πραγματικότητας μπορεί να έχει ως συνέπεια μόνιμα αρνητικά συναισθήματα και μεγάλη δυσφορία. Μπορούμε να επανεξετάζουμε τις ερμηνείες μας και να τις αλλάζουμε, ειδικά αν ενέχουν γνωστικά σφάλματα.
Δεν μπορούμε και δεν είναι στόχος να ελέγξουμε όλες μας τις σκέψεις, καθώς είναι σε μεγάλο βαθμό αυτόματες και παράγονται με μεγάλη ταχύτητα, χωρίς να το έχουμε προαποφασίσει. Μπορούμε όμως να αποφασίσουμε αν κάποιες ερμηνείες που δίνουμε θα τις δεχθούμε άκριτα ή αν θα τις επανεξετάσουμε προκειμένου να υιοθετήσουμε πιο ακριβείς και αληθείς απόψεις. Η ιδέα αυτή, δεν είναι κάτι καινούριο.
Από τα Ελληνιστικά ήδη χρόνια ο φιλόσοφος Επίκουρος (341 πχ- 270 πχ) δίδασκε αυτό ακριβώς στη Σχολή του: ότι το μόνο που ελέγχουμε είναι την κρίση μας και από αυτήν εξαρτώνται και τα συναισθήματα μας άρα και η ευδαιμονία μας. Αν η ερμηνευτική μας προσέγγιση συστηματικά πάσχει, είναι πολύ πιθανόν να ακολουθούμε ένα μοτίβο, δηλαδή να καταστροφολογούμε συχνά ή να επικεντρωνόμαστε μόνο στα αρνητικά, αγνοώντας τις θετικές πλευρές μιας κατάστασης.
Ο τρόπος σκέψης μας μπορεί να αλλάξει. Η Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία, βασισμένη στην φιλοσοφία των Στωικών φιλοσόφων και του Επίκουρου, έχει εξελίξει πλήθος τεχνικών και προσεγγίσεων που στοχεύουν σ αυτό.
Διαβάστε σχετικά: Οι 6 πυλώνες της ευτυχίας
Κάποια από τα συναισθήματα μας
Αλλάζοντας την ερμηνευτική μας οπτική αλλάζουν εκ των πραγμάτων και οι συναισθηματικές μας αντιδράσεις που συνδέονται με αυτές. Αν πιστεύω ότι ο Γιώργος δεν μου μιλάει γιατί είναι θυμωμένος μαζί μου, μπορεί να νιώσω και εγώ θυμό απέναντι του (ιδιαίτερα αν διατηρώ μια πεποίθηση «οι άλλοι οφείλονται να μου φέρονται όπως εγώ θέλω») Αν πιστεύω ότι ο Γιώργος δεν μου μιλάει γιατί έχει ένα σοβαρό πρόβλημα στην οικογένεια του και είναι αποτραβηγμένος σήμερα, μπορεί να νιώσω συμπόνια για αυτόν.
Το ίδιο μπορεί να νιώσω αν πιστεύω ότι δεν μου μιλάει γιατί είναι θυμωμένος μαζί μου αλλά διατηρώ μια πεποίθηση «ο καθένας είναι υπεύθυνος για τα δικά του συναισθήματα και δικαιούται χώρο και χρόνο για να διαχειριστεί». Είναι σημαντικό επομένως να επιδιώξω να βρω την σωστή εξήγηση για να είναι και η συναισθηματική μου αντίδραση σύντονη με την πραγματικότητα αλλά και να διατηρώ υγιείς πυρηνικές πεποιθήσεις για τον εαυτό μου και τους άλλους.
Ένας άλλος τρόπος για να ρυθμίσουμε τις συναισθηματικές μας αντιδράσεις είναι να αποφύγουμε να εκτεθούμε σε συνθήκες που ξέρουμε ότι σίγουρα θα μας επηρεάσουν αρνητικά, όταν βέβαια είναι αυτό εφικτό. Αν ξέρω ότι οι ταινίες με σκηνές βίας με αναστατώνουν πολύ, επιλέγω συνειδητά να μην τις παρακολουθώ.
Εξίσου όμως σημαντικό με το να μειώνουμε την ένταση των αρνητικών συναισθημάτων είναι να αναγνωρίζουμε και να μπορούμε να ονοματίσουμε το συναίσθημα που βιώνουμε σε κάθε συνθήκη. Συχνά χρειάζεται απλώς να τα αποδεχόμαστε, ειδικά όταν προκύπτουν λογικά από μια κατάσταση, και να είμαστε σε θέση να τα αντέξουμε.
Αν νιώθω άγχος εν αναμονή μιας σημαντικής εξέτασης, μπορώ να το αναγνωρίσω και να το ονομάσω (νιώθω άγχος τώρα) και αν δεν είναι ιδιαίτερα έντονο και διασπαστικό απλώς να το αποδεχθώ (Είναι αναμενόμενο να νιώθω έτσι, γιατί είναι σημαντική αυτή η εξέταση. Θα υποχωρήσει).
Ενίοτε βοηθάει και η Διάσπαση Προσοχής στην συναισθηματική μας διαχείριση, ως μια συνειδητή μετακίνηση της προσοχής μας από σκέψεις που μας αναστατώνουν σε σκέψεις ή καταστάσεις γύρω μας που είναι ουδέτερες συναισθηματικά.
Στόχος της τεχνικής αυτής είναι να μειώσει στο παρόν την ένταση ενός συναισθήματος πχ άγχος προκειμένου να διεκπεραιώσουμε μια υποχρέωση. Για παράδειγμα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τη διάσπαση προσοχής αν μας πιάσει έντονη κρίση άγχους μέσα στο λεωφορείο, προκειμένου να μην κατέβουμε και να φτάσουμε στον προορισμό μας.
Βιβλιογραφία
- «Επίκτητος. Ο δρόμος για την ελευθερία», Long. A.A, Εκδόσεις Διόπτρα, 2019
- «Η τέχνη των Στωικών», Sellars John, Εκδόσεις Διόπτρα, 2019
- «Σκέφτομαι άρα Αισθάνομαι», Greenberger Dennis., Padesky Christine A. Ιατρικές Εκδόσεις Π.Χ Πασχαλίδης, 2007
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*