H συνείδηση στην Ψυχολογία δεν έχει καμία σχέση με τη έννοια που τη χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας.
Η συνείδηση στην Ψυχολογία δεν έχει καμία σχέση με τη χρησιμοποιούμενη έννοια της καθομιλουμένης αλλά αποτελεί στην ουσία το επίπεδο εγρήγορσης του ατόμου. Το επίπεδο αυτό εγρήγορσης του ατόμου έχει το βιολογικό του υπόστρωμα στον δικτυωτό σχηματισμό, στον οποίο θα αναφερθούμε παρακάτω.
Η συνείδηση με αυτή την έννοια, εμφανίζει δύο σκέλη το αισθητικό και το κινητικό, καθώς και διάφορα επίπεδα.
Το αισθητικό σκέλος έχει να κάνει με την ικανότητα του ατόμου να δεχθεί ερεθίσματα από το περιβάλλον ενώ και το κινητικό με την ικανότητά του να δώσει απάντηση σ’ αυτό ή να τα επεξεργαστεί μέσα του. Η λειτουργία αυτή οπωσδήποτε περιπλέκεται με την παρεμβολή των μηχανισμών άμυνας που λειτουργούν – πολλοί από αυτούς – σαν φίλτρο που καθορίζει τι θα μείνει συνειδητό, από τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος, και τι θα περάσει στο ασυνείδητο.
Η συνείδηση αποτελεί το δομικό στοιχείο στο οποίο στηρίζονται όλες οι άλλες ψυχικές λειτουργίες.
Διαταραχές της συνείδησης θα επηρεάσουν δίχως άλλο όλες τις άλλες ψυχικές λειτουργίες. Ακόμα με τη συνείδηση λαμβάνουμε επίγνωση του εαυτού μας. Δεν αρκεί δηλαδή η απλή εγρήγορση του δικτυωτού σχηματισμού (το να είναι κάποιος ξύπνιος) αλλά η ικανότητα αντίληψης του εαυτού μας με την έννοια του «υπάρχω» σαν άτομο.
Μία προσπάθεια καταγραφής των διάφορων συνειδησιακών επιπέδων στο ΗΕΓράφημα απέδωσε επτά κύριες διαβαθμίσεις που βρίσκουν χαρακτηριστική απεικόνιση σε ανάλογους ηλεκτροεγκεφαλογραφικούς ρυθμούς. Τα επίπεδα αυτά είναι:
Διαβάστε σχετικά: Η γέννηση της συνείδησης – η δημιουργία του Εγώ μέσα από το «Εμείς»
1ο Επίπεδο: Συγκινησιακή υπερδιέγερση – άγχος:
Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τη μείωση άλλων ψυχικών λειτουργιών όπως της αντίληψης της αντικειμενικής πραγματικότητας, την ελάττωση της προσοχής, τη μείωση της κρίσης κλπ.
2ο Επίπεδο: Επίπεδο μέγιστης αποδοτικότητας:
Λειτουργεί ευνοϊκά για όλες τις ψυχικές λειτουργίες. Η αντίληψη είναι ακριβής, ο προγραμματισμός πλήρης, η μνήμη αποδοτικότατη και η προσοχή ενεργητική και ευκίνητη.
3ο Επίπεδο: Ελαφρά πτώση και χαλαρότητα:
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ελαφρά μείωση της απόδοσης και των άλλων ψυχικών λειτουργιών.
4ο Επίπεδο: Ονειρισμός ή ονειροειδής κατάσταση:
Το σημείο ερεθισμού της συνείδησης από το περιβάλλον ανέρχεται σε τέτοιο επίπεδο που τα συνήθη ερεθίσματα δεν γίνονται αντιληπτά και η συνείδηση είναι πλημμυρισμένη από ιδέες, σκέψεις και φαντασίες του ατόμου.
5ο Επίπεδο: Όνειρο:
Η επαφή με τον έξω κόσμο διακόπτεται ολοκληρωτικά. Λειτουργεί μόνο η μνήμη (όχι πάντα) και το συναίσθημα που συνοδεύει συχνά τα όνειρά μας.
6ο Επίπεδο: Βαθύς ύπνος:
Η βιωματική ζωή καταργείται. Δεν υπάρχει καμία συνειδησιακή ή άλλη ψυχολογική δραστηριότητα.
7ο Επίπεδο: Κώμα:
Καταργείται κάθε μορφή αντίδρασης και στο στοιχειώδες αντανακλαστικό επίπεδο. Στο ΗΕΓ έχουμε ακανόνιστα βραδέα κύματα δ και υπό-δ.
H συνείδηση στην Ψυχολογία δεν έχει καμία σχέση με τη έννοια που τη χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας
Κάθε μεταβολή της συνείδησης που συνεπάγεται πτώση της λειτουργίας της κάτω από το τρίτο επίπεδο και δεν ανήκει το πλαίσιο λειτουργίας του φυσιολογικού ύπνου χαρακτηρίζεται σαν διαταραχή της συνείδησης. Τέτοιες χαρακτηριστικές διαταραχές της συνείδησης είναι:
α. Η διανοητική σύγχυση ή συγχυτική κατάσταση. Λόγω των συνοδών διαταραχών της προσοχής, του προσανατολισμού και των συνειρμικών λειτουργιών το άτομο εμφανίζεται σαν χαμένο «αμήχανο» με δυσκολίες στην αντικειμενική αντίληψη της πραγματικότητας.
β. Ο συγχυτικός ονειρισμός με παρόμοια εικόνα όπου όμως κυριαρχούν εσωτερικά ερεθίσματα του ατόμου που φθάνουν σε παραισθήσεις και ψευδαισθήσεις.
Διαβάστε σχετικά: Νους και εγκέφαλος: Προσεγγίζοντας τη λειτουργία της συνείδησης
γ. Οξεία παραληρητική κατάσταση, όπου το συνειδησιακό επίπεδο έχει καταληφθεί πλήρως από τις παραληρητικές σκέψεις έτσι ώστε να είναι αδύνατη η αντίληψη και ανταπόδοση των περιβαλλοντολογικών ερεθισμάτων.
δ. Η συγχυτική εμβροντησία που μπορεί να προκληθεί τόσο από οργανικά όσο και από ψυχολογικά αίτια. Το άτομο είναι ακίνητο και λειτουργούν μόνο οι βασικές ζωικές λειτουργίες. Στο ψυχολογικό Stupor (π.χ. κατατονική σχιζοφρένεια) το άτομο αντιλαμβάνεται πλήρως και διατηρεί στη μνήμη του ό,τι συμβαίνει γύρω του. Αποτελεί δηλαδή ένα είδος μηχανισμού άμυνας του ατόμου, που θα αναλυθεί στο επιμέρους κεφάλαιο. Το οργανικό Stupor μπορεί να οφείλεται σε τοξικολοιμώδη αίτια που δρουν στον εγκέφαλο, τραυματισμούς του εγκεφάλου κλπ.
ε. Οι λυκοφωτικές ή ονειροειδείς καταστάσεις οφείλονται κυρίως είτε σε συναισθηματικούς-ψυχολογικούς παράγοντες (π.χ. υστερική νεύρωση, σχιζοφρένεια κλπ) είτε σε κροταφικές επιληπτικές κρίσεις , κατά τις οποίες το άτομο συνεχίζει να πράττει κάτι, χωρίς να έχει συνείδηση αυτού που κάνει. Οι καταστάσεις αυτές μπορεί να διαρκούν από λεπτά μέχρι και ημέρες καμιά φορά. Όταν το άτομο συνέλθει δεν έχει συνείδηση αυτών που έγιναν.
στ. Θόλωση της συνείδησης τα όρια της οποίας κυμαίνονται από ελαφρά συγχυτική κατάσταση μέχρι προκωματώδεις καταστάσεις.
Μπορεί να οφείλεται τόσο σε εξωτερικά όσο και ψυχολογικά αίτια.
Συμπερασματικά, όσον αφορά το συνειδησιακό επίπεδο, το οποίο εξαρτάται άμεσα από τη λειτουργία του δικτυωτού σχηματισμού, αυτό μπορεί να επηρεαστεί από:
α. Ψυχολογικά αίτια (άγχος, φόβος, ψυχιατρικές διαταραχές της προσωπικότητας κλπ.).
β. Οργανικά αίτια (τραυματισμοί, τοξικολοιμώδη αίτια, όγκοι του εγκεφάλου κλπ.).
γ. Βιοχημικά αίτια (π.χ. υποξεία του εγκεφάλου, διάφορα φαρμακευτικά σκευάσματα, οινόπνευμα, κλπ.).
Εδώ ίσως θα πρέπει να αναφερθεί ότι χημικές ουσίες που προκαλούν διέγερση του δικτυωτού σχηματισμού όπως η νικοτίνη, η αμφεταμίνη, η κοκαΐνη κλπ., δημιουργούν περισσότερο συγχυτική υπερδιέγερσιμότητα της συνείδησης με αποτέλεσμα τον αρνητικό επηρεασμό των άλλων ψυχικών λειτουργιών, παρά το αντίθετο.
Πηγή: Ψυχιατρική, Παπαγεωργίου Ευάγγελος, Εκδ. Αργυρού, Αθήνα