Κι όμως μπορούμε να τα βιώνουμε ταυτόχρονα, καθώς ο εγκέφαλός μας μπορεί να ρυθμίζει δύο, φαινομενικά, αντίθετα συναισθήματα.
Πόσοι γονείς αποχωρίστηκαν τα παιδιά τους λόγω σπουδών για πρώτη φορά; Αυτή η μετάβαση μπορεί να προκαλέσει έναν καταιγισμό συναισθημάτων: τον πόνο του αποχωρισμού, τη θλίψη για μια νέα οικογενειακή δυναμική που γίνεται μόνιμη, την αβεβαιότητα για το μέλλον αλλά και την υπερηφάνεια που βλέπουν το παιδί τους να προχωρά προς την ανεξαρτησία του. Κάποιοι μπορεί να περιγράψουν αυτόν τον αποχαιρετισμό ως γλυκόπικρο ή να πουν ότι νιώθουν ανάμεικτα συναισθήματα.
Σε αυτό το σενάριο, τι θα κάνατε αν σας ζητούσα να βαθμολογήσετε το πώς αισθάνεστε σε μια κλίμακα από το 1-9, με το 1 να είναι το πιο αρνητικό και το 9 το πιο θετικό συναίσθημα; Αυτή η ερώτηση φαίνεται ανόητη δεδομένων των περιστάσεων διότι, πώς θα έπρεπε να βαθμολογήσετε αυτό το μείγμα θετικών και αρνητικών συναισθημάτων; Κι όμως, αυτή η κλίμακα είναι αυτό που χρησιμοποιούν συχνά οι ερευνητές ψυχολογίας για να καταγράψουν τα συναισθήματα σε επιστημονικές μελέτες, αντιμετωπίζοντας τα είτε ως θετικά είτε ως αρνητικά, αλλά ποτέ και τα δύο.
Τι μας προκαλούν τα συναισθήματα
Οι επιστήμονες κάποιες φορές ορίζουν τα συναισθήματα ως καταστάσεις του εγκεφάλου και του σώματος που σας παρακινούν προς ή μακριά από καταστάσεις. Οι άνθρωποι συνήθως τα βιώνουμε είτε ως θετικά είτε ως αρνητικά.
Αν περπατάτε στο δάσος και δείτε μια αρκούδα, ο καρδιακός σας ρυθμός και η αναπνοή σας επιταχύνονται, δημιουργώντας την ανάγκη να φύγετε, πιθανότατα βοηθώντας σας να πάρετε μια απόφαση που θα σας κρατήσει ζωντανούς. Πολλοί επιστήμονες θα χαρακτήριζαν αυτή την αντίδραση ως το συναίσθημα του «φόβου».
Παρομοίως, τα ζεστά συναισθήματα για τα αγαπημένα πρόσωπα σάς κάνουν να θέλετε να παραμείνετε κοντά τους και να καλλιεργήσετε αυτές τις σχέσεις, βοηθώντας στην ενίσχυση του κοινωνικού σας δικτύου και του συστήματος υποστήριξης.
Αυτή η θεωρία της προσέγγισης και της αποφυγής των συναισθημάτων συμβάλλει στην εξήγηση του γιατί τα συναισθήματα εξελίχθηκαν και πώς επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων. Οι επιστήμονες την έχουν χρησιμοποιήσει ως κατευθυντήρια αρχή όταν προσπαθούν να καταλάβουν τη βιολογία πίσω από τα συναισθήματα.
Ωστόσο, τα ανάμεικτα συναισθήματα δεν εντάσσονται σε αυτό το πλαίσιο. Αν τα αντίθετα βιολογικά συστήματα αναστέλλουν το ένα το άλλο, και εφόσον τα συναισθήματα είναι βιολογικά, τότε δεν μπορείτε να βιώσετε αντίθετα συναισθήματα την ίδια στιγμή. Αυτή η συλλογιστική θα σήμαινε ότι είναι αδύνατο να βιώνετε δύο αντίθετα συναισθήματα ταυτόχρονα και ότι αντίθετα θα πρέπει να τα βιώνετε εναλλάξ. Από τότε που οι επιστήμονες πρότειναν τις πρώτες θεωρίες για τα βιολογικά θεμέλια των συναισθημάτων, με τον ίδιο τρόπο ερμηνεύουν και τα μικτά συναισθήματα.
Ξετυλίγοντας το κουβάρι της βιολογίας των ανάμεικτων συναισθημάτων
Οι συνήθεις μέθοδοι μέτρησης των συναισθημάτων εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τα θετικά και τα αρνητικά συναισθήματα ως αντίθετες πλευρές ενός φάσματος. Όμως οι ερευνητές διαπιστώνουν πολλές φορές ότι οι συμμετέχοντες σε μελέτες αναφέρουν συνήθως ανάμεικτα συναισθήματα.
Για παράδειγμα, οι άνθρωποι σε όλους τους πολιτισμούς βιώνουν κάποια συναισθήματα, όπως η νοσταλγία και το δέος, ως ταυτόχρονα θετικά και αρνητικά.
Μια ερευνητική ομάδα διαπίστωσε ότι οι φυσιολογικές αντιδράσεις των εθελοντών – όπως ο καρδιακός ρυθμός και η αγωγιμότητα του δέρματος – εμφανίζουν μοναδικά μοτίβα κατά τη διάρκεια εμπειριών που είναι ταυτόχρονα αηδιαστικές και αστείες, σε σύγκριση με κάθε μία κατηγορία ξεχωριστά. Αυτό υποδηλώνει ότι οι αηδιαστικές και οι διασκεδαστικές αντιδράσεις συμβαίνουν όντως ταυτόχρονα για να δημιουργήσουν κάτι νέο.
Ένα φαινομενικά αντιφατικό εύρημα σε μία έρευνα που χρησιμοποίησε τη λειτουργική απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού (fMRI) για να μελετήσει τις εγκεφαλικές αντιδράσεις στο αηδιαστικό χιούμορ ήταν ότι δεν βρέθηκε ένα μοτίβο εγκεφαλικής δραστηριότητας που να διαφέρει από την απλή αηδία. Οι εγκεφαλικές λειτουργίες των ανθρώπων που ανέφεραν ότι αηδιάζουν και διασκεδάζουν μαζί φάνηκε να αντανακλούν μόνο την αηδία, όχι ένα μοναδικό μοτίβο για ένα νέο ανάμεικτο συναίσθημα.
Ωστόσο, οι μελέτες fMRI βασίζονται γενικά στον μέσο όρο της εγκεφαλικής δραστηριότητας των ανθρώπων και του χρόνου. Η καρδιά του ερωτήματος – το να βιώνει κανείς πραγματικά ανάμεικτα συναισθήματα σε αντιπαράθεση με τη διακύμανση μεταξύ θετικών και αρνητικών καταστάσεων – αφορά το τι κάνει ο εγκέφαλος με την πάροδο του χρόνου.
Είναι πιθανό ότι, εξετάζοντας τη μέση εγκεφαλική δραστηριότητα διαχρονικά, οι επιστήμονες καταλήγουν σε ένα μοτίβο που μοιάζει πολύ με ένα συναίσθημα -στην προκειμένη περίπτωση, την αηδία- ωστόσο χάνουν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με το πώς η δραστηριότητα αλλάζει ή παραμένει ίδια από δευτερόλεπτο σε δευτερόλεπτο.
Ανάμεικτα συναισθήματα στον εγκέφαλο
Για να ερευνήσω αυτή την πιθανότητα, διεξήγαγα μια μελέτη για να δω αν τα ανάμεικτα συναισθήματα σχετίζονται με μια μοναδική λειτουργία του εγκεφάλου η οποία διατηρείται σταθερή με την πάροδο του χρόνου.
Ενώ βρίσκονταν στο μηχάνημα μαγνητικής τομογραφίας, οι συμμετέχοντες παρακολούθησαν μια γλυκόπικρη ταινία κινουμένων σχεδίων μικρού μήκους για τη δια βίου επιδίωξη ενός νεαρού κοριτσιού, με την υποστήριξη του πατέρα της, να γίνει αστροναύτης. Σπόιλερ: ο πατέρας της πεθαίνει. Μετά τη σάρωση, τα ίδια άτομα είδαν ξανά το βίντεο και επισήμαναν τις ακριβείς στιγμές που είχαν νιώσει θετικά, αρνητικά και ανάμεικτα συναισθήματα.
Οι συνάδελφοί μου και εγώ ανακαλύψαμε ότι τα ανάμεικτα συναισθήματα δεν εμφάνιζαν μοναδικά, συνεπή μοτίβα σε βαθύτερες περιοχές του εγκεφάλου, όπως η αμυγδαλή, η οποία παίζει σημαντικό ρόλο στις γρήγορες αντιδράσεις σε συναισθηματικά σημαντικά αντικείμενα.
Είναι εντυπωσιακό ότι ο νησιωτικός φλοιός, ένα τμήμα του εγκεφάλου που συνδέει τις βαθύτερες περιοχές του εγκεφάλου με τον φλοιό, είχε συνεπή και μοναδικά μοτίβα τόσο για τα θετικά όσο και για τα αρνητικά συναισθήματα, όμως όχι για τα ανάμεικτα. Ερμηνεύσαμε αυτό το εύρημα ότι οι περιοχές όπως η αμυγδαλή και ο νησιωτικός φλοιός επεξεργάζονταν τα θετικά και τα αρνητικά συναισθήματα ως αμοιβαία αποκλειόμενα.
Αλλά είδαμε μοναδικά, συνεπή μοτίβα σε περιοχές του φλοιού, όπως ο πρόσθιος φλοιός, ο οποίος παίζει σημαντικό ρόλο στην επεξεργασία των συγκρούσεων και της αβεβαιότητας, και ο μεσοκοιλιακός προμετωπιαίος φλοιός, ο οποίος είναι σημαντικός για την αυτορρύθμιση και τη σύνθετη σκέψη.
Αυτές οι περιοχές του φλοιού του εγκεφάλου που εκτελούν πιο προηγμένες λειτουργίες φαίνεται να αντιπροσωπεύουν πολύ πιο σύνθετες καταστάσεις, επιτρέποντας σε κάποιον να αισθάνεται πραγματικά ένα ανάμεικτο συναίσθημα. Περιοχές του εγκεφάλου, όπως ο πρόσθιος φλοιός και ο μεσοκοιλιακός προμετωπιαίος φλοιός, ενσωματώνουν πολλές πηγές πληροφοριών οι οποίες είναι απαραίτητες ώστε να είναι σε θέση να διαμορφώσουν ένα ανάμεικτο συναίσθημα.
Τα ευρήματά μας ταιριάζουν επίσης με όσα γνωρίζουν οι επιστήμονες για την ανάπτυξη του εγκεφάλου και των συναισθημάτων. Είναι ενδιαφέρον ότι τα παιδιά δεν αρχίζουν να κατανοούν ή να αναφέρουν ανάμεικτα συναισθήματα παρά μόνο αργότερα στην παιδική ηλικία. Αυτό το χρονοδιάγραμμα ταιριάζει με όσα γνωρίζουν οι ερευνητές σχετικά με το πώς η ανάπτυξη αυτών των περιοχών του εγκεφάλου οδηγεί σε πιο προχωρημένη συναισθηματική ρύθμιση και κατανόηση.
Τι θα συμβεί αργότερα
Αυτή η μελέτη αποκάλυψε κάτι νέο σχετικά με το πώς διαμορφώνονται τα σύνθετα συναισθήματα στον εγκέφαλο, αλλά υπάρχουν πολλά ακόμη να μάθουμε.
Τα ανάμεικτα συναισθήματα είναι τόσο ενδιαφέροντα, εν μέρει, λόγω του δυνητικού ρόλου τους κατά τη διάρκεια σημαντικών γεγονότων της ζωής μας. Μερικές φορές, τα ανάμεικτα συναισθήματα, σάς βοηθούν να αντιμετωπίσετε μεγάλες αλλαγές και μετατρέπονται σε αξέχαστες αναμνήσεις. Για παράδειγμα, μπορεί να βιώσετε τόσο θετικά όσο και αρνητικά συναισθήματα όταν οι φίλοι σας διοργανώνουν ένα μεγάλο αποχαιρετιστήριο πάρτι πριν να μετακομίσετε σε κάποια άλλη πόλη ή χώρα για τη δουλειά που τόσο επιθυμούσατε.
Άλλες φορές, τα ανάμεικτα συναισθήματα αποτελούν συνεχή πηγή δυσφορίας. Ακόμα κι αν ξέρετε ότι πρέπει να χωρίσετε με έναν σύντροφο, αυτό δεν σημαίνει ότι όλα τα θετικά συναισθήματα που έχετε γι’ αυτόν εξαφανίζονται αυτόματα ή ότι ο χωρισμός δεν θα φέρει κάποιο πόνο.
Τι οδηγεί σε αυτή τη διαφορά στο αποτέλεσμα; Μήπως αυτές οι διαφορές έχουν να κάνουν με το πώς ο εγκέφαλος αναπαριστά αυτές τις ανάμεικτες συναισθηματικές καταστάσεις με την πάροδο του χρόνου; Μια καλύτερη κατανόηση των ανάμεικτων συναισθημάτων θα μπορούσε να βοηθήσει τους ανθρώπους να διασφαλίσουν ότι αυτά τα είδη ισχυρών συναισθημάτων θα γίνουν αξέχαστες αναμνήσεις που θα τους βοηθήσουν να αναπτυχθούν, αντί για έναν οδυνηρό αποχαιρετισμό που δεν καταφέρνουν να ξεπεράσουν.
Με πληροφορίες από το The Conversation
Συγγραφέας: Tracy Walsh
